اقليم بقا
ترجيع بند
طالبان حقیقت واقفند و عاشقان جمال کبریا آگاهند که طیّ طریقت و نائل شدن به وصل جانان راهیست پر خطر و این اقدام را از خود گذشتگی کامل لازم تا شبهات دنیوی و موهومات درونی و خرافات مذهبی و قومی و تخیّلات باطله مانع رسیدن سالک به مقام واقعی انسان که شناسائی حقّ و فنای محض است ، نشود. حضرت بهاءالّله در لوح مبارک خطاب به شیخ محمّد تقی مجتهد اصفهانی معروف به نجفی میفرمایند:
”براستی میگویم آنچه در سبیل الهی وارد شود محبوب جان است و مقصود روان سمّ مهلک در سبیلش شهدیست فائق و عذابش عذبیست لائق.“
ترجیع بند اقلیم بقا رهنمونی است در وصف کتاب هفت وادی، کتابی که از قلم اعلی در ایّام اقامت حضرت بهاءاللّه در بغداد نازل شده است.
اقلیم بقا پس از نگارش به دانشمند، نویسنده و شاعر گرامی جناب دکتر احمد جعفری که چند سال پیش بعالم بالا صعود نمود فرستاده شد. بیمورد نخواهد بود که قسمتی از دست خطّ و جواب آنجناب در این محلّ آورده شود تا یادی از آن شاد روان بعمل آید:
“دوست نازنین، گرفتار تب شدیدی بودم هدیه پرارزشی ازدوستی عزیز به عیادتم آمد. من برای آن و او برای من آغوش گشودیم. با مطالعه آن رنج تب و درد استخوان تسکین یافت. وقتی به جمله (وحدهُ لا اِله اِلّا هو) رسیدیم به عظمت ایمان شما بیشتر واقف شدم. براستی این گنجینه ایمان و حقیقت در این بیماری جز عنایت حقّ چه میتواند باشد؟”
جان و روانتان شاد باد.
قسمت اوّل
اى زعشق تو رفته هوش ازدست ای که آگاهى از دل سرمسـت
ای که پنهان ز هر نـظـر هستى راه وصل تو راه پر تعب است
سـالکان در ره تـو حـيـرانـنـد عارفانـنـد در سـبـيـل تو مسـت
جلوه اى کن تو اى جمالِ خداى عاشـقان در غـياب تـو در بسـت
جان بگيرى چنـانکه جان بخشى مهرت آئـيـنــه کـدر بِشـکَـست
مست و هشيـار از طريق ادب عقل و صبر و قـرار داده ز دسـت
گر چه طعن از زمانه می بارد هر که اين راه را برفت بِرَست
گر چه خار و خسى درآن پيداست بوى عشـق از طريقتت بر جست
عـنـدلـيـب از نسـائم ابـدى از سـر شـوق بـنـدها بگسست
در ره دوسـت صد هزاران جان چون نهالى ضعيف و خرد بخَست
اندرين راه پر نشـيب و فراز صد بـلا زايـد از بلندى و پست
از قضا و قدر، ز فتنـه چه باک ”يـفـعـلُ ما يشـاءَ “ دل آرسـت
قـيـد ها را ز دل بر انـدازد هـر کـه جـويـنـده حقـايق هسـت
اسـتقـم فى سـبيـلکَ “ گـويـد آنـکه خـواهان فيـض و احسانست
تا بـه خلوتگه وصال حبيب هـفت وادى نـهاده شـد ز الست
“طلب“ و ”عشق“ اوّلين قد‌مست بعد از آن ره به ”معرفت“ پيوسـت
“وحدت“ ذات و بَحت ”استغنا“ ”حيرت“ آنـجا چو ميزبان بنشست
“فقر“ صادق مقام نابودى است خوش به حال کسى که توشه ببست
از رياض لطيـف پى بـبـرد بـه بـيـانى که متن آن اينسـت
وحـدهُ لا اِلـه اِلّا هـو
يحکم ما يريد حکمت او
قسمت دوّم
اوّل راه ، وادى ” طلب “ است بذرآن صبر وحاصلش طرب است
صبر چون مرکبیىست خوش رفتار ميوه بار آورد که با نسب است
هجرت ازنفس کن که شرط رهست بندگى کـن که بـندگى ادب است
ميکنى صد هزار جوش و خروش اين سفرهم به روز، هم به شب است
در گـريـز از مـکان غفلت ها جستجو کـن کـه جستجو حَسَب است
گـر تـو قصـد وصال دوست کنى ديـدن روى او تـرا طـرب است
جدّ و جـهد است از اوّل ابـداع اسـتقـامت بـراى تـو سبب است
هـر کـه دل در دسـيـسه ها بندد از تـقـالـيـد چون ابـو لهب است
هـر کـه اين ره به صبر پيـمايـد نقش اوهـام بر جبين عجب است
تـا بـه جـائـى رسـد که پنـدارد دوستىْ ، دشمنىْ ، بلا سبب است
بـه مـقـامى رسـد کـه مى بـيـنـد همه ذى روح در پى طلب است
او چـو يـعـقوب ، يوسـف آواره به امـيـد رســيدن قصب است
عاشـقى بى قـرار و سـر گشـتـه از سـر جسـتجو بـه حال تب است
گـرچه جستن به خاک، روحى پاک جسـتجوئى خطير و پر تعب است
لـيـک گـويـاى حـال جـويـنـده طالـب صادق از پى طلب است
وصل محبوب چـون تـرا مقصـود ترک تـقليد کن که پر غضب است
همّتى کن که در طلـب کوشـى شهدوصلش براى جان رطب است
بـوى عشـقى اگـر رســد بمشـام شـعله اش از مطالع طلـب است
سالک آنگه به هر کجا که رود عشق در قلب و اين ندا به لب است
وحـدهُ لا اِلـه اِلّا هـو
يحکم ما يريد حکمت او
قسمت سوّم
بوى يار ار تو بشنوى از جان شورعشٝق است وبخشدت درمان
وادى عشق را به جذبه و شوق سـير بنـماى و سر بباز آسـان
تا که از نـار عشـق بگدازى سر درآرى به جذبه از دو جهان
طالع شوق شـعـله ور گردد شـور عشـقـش بسوزدت اذهـان
خرمن عقل را بسوز اى دوست تـا ز خورشيد حـق شوى تابان
از خـود و غـير بى خبر گردى بـزدائى ز دل شـک و ايـقان
جهل و علمى ندانى ار به يقين نشـناسى تـو کـفـر از ايمان
سـمّ قـاتل چه دلـپـذيـر بـوَد بـاز يـابـى ز يار گـر تو نشان
درد چون شـعلۀِ محبّت هست عاشــق آنـرا نمى کـنـد پـنهان
عاشـقان را جز او خيالى نـه رايـگان بـاد جـان برِ جانان
صد سر انداز هـر قـدم به صفا پاى محـبـوب در زمين و زمان
اى بـرادر، به مصر عشـق برو يـابـى آنـجا تـو يوسـف کنعان
چشم ظاهر ببند چـون يـعقوب چشـم بـاطن گشـايـدت ايـمان
گـر تـو بـر نار عشق دم ندهـى بارِ شـوقـى نـيـايـدت به ميان
عشق راهستى وٛ ممات يکیست عـزّ و ذلّـش زِ آتـش سـوزان
انـدکى هـوش بايـدت که کشى بارِ عشقى که وصف آن نتوان
در کمندش نهى سـر و گـردن جان نثار رهش کنى حيران
زهـر تلخش به جان و دل نوشى شهديابى تو خوشتر از دل وجان
گـر بـه تأئـيـد ر‌سـتگار شـوى بـرهـى از وسـاو‌س شـيطان
وحـدهُ لا اِلـه اِلّا هـو
يحکم ما يريد حکمت او
قسمت چهارم
عاشـقـى ، رسـتى از هـزار گـناه گـر بـرى کـوى معرفت تـو پناه
بـه يقين آئى از شـک و تـرديـد کوه گـردد به نـور تـقوى ، کاه
ايکه تـأئـیـد دوست شـامل تست روضۀ قـلـب تُسـت مـنزلگاه
ظلمت محض راکه ضلّت ازوست حىّ بـاقـى کـنـد فـنـا و تباه
بگشــايـد درِ حـقـيـقـت و راز گرتوباشى به هوش و گوش ونگاه
با دل زنـده اى که بشـناســد آفـتـاب خـدا بُـوَد هـمـراه
چشم بينش گشـا که پى ببرى راز بحـرى ز قـطـره اى آگاه
راضى اندر قضا شوى بالطبع صلح جـوئى که ايزد است پناه
از فـنـا مـعـنـى بـقـا يـابـى حکمت حقّ حقّ به سـينه گواه
میکـنى ســيرِ وادىِ عـرفـان آخـر الا امـر بين در اوّلگاه
صلح در جنگ و آشٝتى در قهر بـه ذکاوت ز مَکر عشق آگاه
علم در جهل و عـدلها در ظلم حکمت علم و فضل و عدل بخواه
قفس نفس و تـن شکن بـه خدا انس گيرى بـه راز اهل گواه
انـتـها را در ابـتـدا بـينى چـونـکه از غيب ميشـوى آگاه
مسکنى در پـناه تـقـوى جـوى جز ز محبوب ، عزّ و جاه مخواه
به مـقامـى رسـى که نـا بينى هيچ حجبى مـيـان يار و نگاه
تـا که اسرار دوست يابى و راز هر چه جز يار هست، هست تباه
معرفت انـتـهاى تـحـديـد است ره گشـايد بـه بهترين درگاه
مـيـدهـد اسـم اعظمش قـدرت بـه کلامى که مى نـمايـد راه
وحـدهُ لا اِلـه اِلّا هـو
يحکم ما يريدحکمت او
قسمت پنجم
دستى از جيب غيب گشت پديد که به وصلت رسانْدُ و پرده دريد
پرده حائل چو بود عاشق را وحـدت ذات بـوى عشـق وزيد
گـر ز تـحـديـد معرفت برهى راه يـابـى بـه وادىِ تـوحيد
اهل رازى ، بپر به همّت پاک تا که اسرار يابى و تجريد
بر دَرى گـر حجاب کـثرت را ميکنى سـير در صف تـفريد
چون ترا گشت معرفت حاصل روح قدسى دهـد حيات جـديد
بـرهى از ظلام شـهوت و آز اوج گـيـرى در آسـمان بـعيد
بشنوى ناز ساز و خلو‌ت راز سوى لطف خداست چشـم اميد
هـر که او را به اسم نشناسد جهل عصر است و بنده تقليد
بيت بيت خداست بَهرِ تو ساخت وجه وجه بهاءست، گشته پديد
پـرتو افشان به عالم بشر است چشم حاسـد جمـال دوست نديد
بـلـبـل معنوى ز حقّ جليل راز و اسـرار مـيکند تـجـديد
يار بينى که بى حجاب آنجاست همچو نار‌ست و نورِ شمسِ سپيد
امر امر خداست ، هست بديع خواب بس کن که صبح فجر دميد
اسم و رسمى نماندت بر جا هر چه بينى خداست ، فرد و فريد
قوّت حقّ ببين که در يَد اوست در تجلّیست چون مه و خورشيد
چون گذشتى از عـالم اوصاف سـاکنى ظلّ ذات ربّ وحـيـد
گر توهوشى، زخمروحدت نوش گر تو گوشى ، پيام دوست رسيد
نـغمـه آواى ” کلّ عـنـد الله “ وصف وصفِ يکىست ، بى تقليد
وحـدهُ لا اِلـه اِلّا هـو
يحکم ما يريد حکمت او
قسمت ششّم
سيرسالک به رسم و عزم قويم سفره ميگسترد ز عـهـد قديم
گـر تـرا ره کِشد به استغنا ثمـر پـاکـى اسـت و طبع سليم
سـالکا نفـس خود فقٞـير نما بـه غنا ميرسى به لطف رحيم
جسد جان ذليل کن که شـوى سـائل علم و دانش و ترميم
بشنوى نغمه هاى روح نواز آشـکارا شـده ز ربّ کـريم
عـزّتى در شريعتـش يـابـى جمله اسـرار حـقّ کـنى تـعليم
هـادى حاذقى در اين اسـفار شهد شـهر غـنا به يمن نـعيم
پـردهِ فقر محـض بشـکـافـد اگـر از ايـزدت رسـد ديـهيم
گـره از کار بسـته بگشـايـد چون ز گيسوى يار هست نسيم
غصّه ها را ســرور بـنـمايـد غم و حزنت شود فرح و نَويم
چشم ظاهر ز باطن است بکار غيب و آگاه را گـواه و عليم
گرچه بر خاک کرده اى موطن ليک بـرعرش عالى است حريم
نعـمـت بى زوال را بچشــى بـوى خوب بهشتى اش به شميم
لعل جام مى ات ز خون دلست لذّت شرب آن مدام و قويم
درخروشست روح ودل درجوش شرح بيدادى دل است وخيم
مـعـنـى واقـعـى نـيـابـى اگـر نـچـشى از شراب اين اقليم
چشـم پوشى ز غير اگر نوشى جامى از بـادهِ غـناى حکيم
از همه بگسـلى به او پـيوند رايگان جان نثار او ، تسـليم
راه يابى به راز و رمز حجاز تـا يـکى بـيـنى و کـنى تکريم
وحـدهُ لا اِلـه اِلّا هـو
يحکم ما يريدحکمت او
قسمت هفتم
چون بَرى ره به وادىِ حيرت الحق آگه شوى از آن حکمت
غوطه ور گشته اى به بـحر غنا دهـر افزايدت هـر آن حيرت
گـر بـه سـرمـايه غـنا نگـرى يابى آن نفـسِ فقر پـر عـزّت
نظر انـدازى ار بـه اسـتغـنا فقرصرف است و ميدهد جرئت
گردى ازخويش و ديگران بيزار بهر ديـدار دوسـت در حسرت
محو حيرت شوى و در يابى چـه بسا گمره اند در شهرت
منقلب ميشـوى در اين وادى نهـراسـى ز طـعنه و تهمت
اين اشـارات در نـظـر محبوب اين بشـارات را ز پـى رفـعـت
هـر قـدم عالم جـديدت پيش هـر زمان خلق بدع و پر شوکت
هـر چه بينى به حيرت افزايد هـر چه آنجاست مـيدهـد قوّت
محو صُنع بـد يـع او بشـوى کـمـر طـوع بسته بى نخوت
هرچه حقّ آفريده است خوشست هر چه گوياى اوست ، باعظمت
نظرى کن به جمله مخلوقات سرّ خـوابـت وديـعه خـلـقت
در تفکّر هزار ها حـکـمـت در تـحـيّر هـزارهـا نـعـمـت
سـرّ رويا از عالم روح است جسم و تن در غياب و بيحرکت
قطع منزل کنىّ و در صحبت چشم و گوشت نياردت زحمت
سير گـر ميکنى در عـالم روح ميکنى کشف سرّ آن حضرت
آنچه بينى ز عـالم اعلى است بـعدها رمز آن شود حجّت
همچو لقمان بچش ز بحر لطيف تا بيابى تو رمـز اين صحبت
وحـدهُ لا اِلـه اِلّا هـو
يحکم ما يريد حکمت او
قسمت هشتم
سير حيرت نموده اى بـه مجال شاد و خرّم گذشته اى ز محال
راه طى کن در آخرين وادى زآن بـقـا ياب ز ايزد متعال
اين مقام از فناى نفس خود است وادىِ فقر ، پـر شکوه و جلال
فقر دورى ز ما سواى حق است جـود از او جوى در همه احوال
عشق يارت دهد امـيد نجات شـوقِ وصلش رهاندت ز زوال
مثل آتش بسوز*) و گرمى ده زندگى بخش ، همچو بـاد شمال
خُرد نفسى نشـان خوارى نيست اوّل مـاه ، ماه هسـت هـلال
وادى فـقـر عـالم ثـمر است يار اينجاسـت از فـراق منال
“من“ فنا کـن که از نتايج آن سهل و آسان رسى به استکمال
قلب توپاک و روح توصافى است همچنان چشمه اى ز آب زلال
گوش کن نغمه هاى روح نواز بـلبل قدس و آرزوى وصال
همچو شمعى بسوز و نور ببخش گمرهان را چه سود، قال و مقال
نفسرا خوار کن که خوارى نفس در ره حقّ رساندت به کمال
عزم کـن سوى آسـمـان بـقـا پاره کن دام را و برکش بال
اهرمن را ز دل تو بيرون کن بگذر از دشمنى و جنگ و قتال
مظهر حقّ چو آفـتاب ، عيان عالِمان همچو کـورها بـه جدال
لطف يـزدان ز گلشـن الـهـام در تجلّى است بر کمال و جمال
گـر خطا گفته ام تـو در اصلاح عرضه کن حجّتى زفکر و خيال
گـر چـه اسفار را نهايت نیست چـنـد و تـا کى تـعـدّد اقوال
وحـدهُ لا اِلـه اِلّا هـو
يحکم ما يريد حکمت او
*) به معنى “بسوزان”
قسمت نهّم
با تو ، اى کردگار بنده نواز مينمايم به ناله راز و نياز
جـز تـواَم ملجأ و پناهى نيست روى و خوى تو با دلم دمساز
مسـتمندى ، ره خـرد جـويد بـنـده را در طريقتت بنواز
کافرم ، گـر به عشق دم ندهم عـبـد خـود در محبّتت بگداز
عاشـقم ، عاشـق جـمال قِـدم عاشـقى ، بـر بقاى تـو جانباز
چون به اقليم عشق روى آرم کـمـر خـد‌مـتـش ببندم باز
ولـولـه در حديـقـه انـدازم در صف دوستانِ محرمِ راز
تـوشه اى بَهرِ آخرت چينم جان به گلبانگ معنوى طنّاز
هـر دمى عفّو و مغفرت طلبم همچو بلبل به نغمه و آواز
ثـابـتـم کـن به عهد و ميثاقت منجى عـالمـى تـو از آغاز
پـرده از پيـش ديـده ام بـردار گره از کار بسته بگشا باز
بندگان را ببخش ، ربّ جليل چـون نمائيم دست آز دراز
راه وصل تو راهِ دينِ من است شـعله شوق در دلـم انـداز
اين نهال ضعيف را برهان از گـزنـد بلا و محنت آز
گـر چه نوميدم از تن خسته صبح امّيد تسـت منظر ناز
مرغى از آشيان خاکى خود سوى گلـزار مـيکند پرواز
گر چه بال و پر است بشکسته گلشنت راح وباب لطف فراز
پـاى بھمن اسير در مرداب جـز خيال رخت نجويد راز
نـام پـاک تـو مـيکند هـر دم در ضميرش ترانه اى آغاز
وحـدهُ لا اِلـه اِلّا هـو
يحکم ما يريد حکمت او
فرانکفورت، اکتبر ۱۹۹۷
